کوه فوجی، چاپ چوب
توسط کاتسوشیکا هوکوسائی
از مجموعه? 36 منظره? کوه فوجی

چاپ دستی (به انگلیسی: Printmaking)‏، که با نام‌های چاپ هنری و گراورسازی نیز شناخته می‌شود، شاخه‌ای از هنرهای تجسمی است که در آن اثر هنری از طریق چاپ تصویر بر روی یک سطح، عموماً کاغذ یا گاهی پارچه، چرم، پلاستیک و سطوح دیگر، توسط هنرمند خلق می‌گردد.^[1]. چاپ آثار هنری می‌تواند به روش‌های مختلفی از جمله چاپ فلزی، چاپ سنگی، چاپ چوب، چاپ دیجیتال و فرایندهای هنری مبتنی بر انواع حکاکی صورت پذیرد.

چاپ‌های هنری امکانات فنی صوری و بیانی بسیار متنوعی را در اختیار هنرمند می‌گذارند و علاوه بر این هنرمند به مدد چاپ و تکثیر اثر خود می‌تواند نمونه‌های ارزان‌تری را در دسترس مخاطبان قرار دهد. به همین سبب در قرن‌های اخیر اغلب هنرمندان برخی روش‌های حکاکی و چاپ را آزموده و در آن‌ها به استادی رسیده‌اند.^[2]

چاپ از طریق انتقال مرکب از یک کلیشه یا صفحه مسطح آماده شده بر روی سطح کاغذ یا مواد دیگر پدید می‌آید. انواع متداول کلیشه عبارتد از: صفحه‌های فلزی که معمولا از جنس مس یا زینک یا صفحه‌های پولیمری که برای حکاکی یا خوردگی با اسید استفاده می‌شوند. از سنگ، آلومینیم یا پلیمر برای چاپ سنگی و از قالب‌های چوبی برای چوب‌تراش و چوب‌کند و از لینولیوم برای لینوتراش استفاده می‌شود. پرده‌های پارچه‌ای از جنس ابریشم یا مواد مصنوعی برای چاپ سیلک اسکرین به کار می‌رود.^[3]

برخی لوازم و ابزار

• «تید» دستگاهی است که عکس را منفی (نگاتیو) کرده روی زینک ثبت می‌کند. این دستگاه در گذشته با نور آفتاب کار می‌کرد و اگر روزی آفتاب نمی‌تابید دستگاه تید هم کار نمی‌کرد.
• «ویراتیف» (عکس معکوس)
• «زینک» ورقه? فلزی که تصویر روی آن نقش می‌بندد.
• «اسید» برای شستن زینک
• «قیدا» دستگاهی برای گراورسازی
• «کلوریون» ماده‌ای ژلاتینی

چاپ دستی در ایران

گراورسازی در ایران بعد از نشر روزنامه‌های متعدد رونق گرفت. اولین گراورسازی در ایران را یک متخصص آلمانی آغاز کرد و بعدها شاگردان وی خود استادکاران برجسته‌ای شدند که از آن جمله می‌توان مهدی مصورالملک را نام برد.^[4]

چاپ دستی در ژاپن

اوکی‌یوئه گونه‌ای از چاپ کلیشه? چوبی است که در دوران ادو در ژاپن به مرحله? باروری رسید. چاپ‌های چوبی اوکی‌یوئه به موضوع‌های روزمره زندگی می‌پرداخت و به سوژه‌هایی چون کابوکی، ادبیات کلاسیک، آداب و رسوم، مذهب، شعر، طبیعت بی‌جان، زندگی دربار و غرب‌گرایی توجه نشان می‌داد. اوکی‌یوئه در واژه به معنای نقاشی‌های جهان گذران است. این نقاشی‌ها، زیبایی‌های زودگذر جهان ملموس را موضوع کار خود قرار می‌دادند.